EGE BÖLGESİ SULU TARIM ALANLARINDA ARAZİ ÜRETKENLİĞİ

EGE BÖLGESİ SULU TARIM ALANLARINDA ARAZİ ÜRETKENLİĞİ VE BAŞKA ÜLKELERDEKİ BENZERLERİYLE KARŞILAŞTIRILMALARI

Atila GİRGİN Serap GÜL Emine DİKER

ÖZET

Bu çalışma ile; Ege bölgesindeki sulu tarım alanlarının bitkisel üretkenlik düzeyleri, diğer bir söylemle , sulu tarım alanlarından sağlanan gelirin miktarı ve başka ülkelerdeki benzerlerine göre durumları araştırılmıştır. Araştırmada dikkate alınan ölçütler; sulanan ve sulanması öngörülen alanlardan sağlanan bitkisel üretim değerleri olup, bu değerlerin parametreleri; “Sulanan birim alandan sağlanan bitkisel üretim değeri (US $ / ha ) : Üretim değeri / Sulanan alan” ve “Sulanması öngörülen birim alandan sağlanan bitkisel üretim değeri (US $ / ha ) : Üretim değeri / Proje alanı” ‘dır. Araştırmanın sonuçları tablo ve grafikler halinde verilmiş olup, bu sonuçlardan , bölgedeki sulu tarım alanlarının üretkenliklerinin, diğer bir söylemle sulu tarım alanlarından sağlanan gelirin, incelenen diğer ülkelere göre daha iyi olduğu söylenebilir.
Anahtar kelimeler : Ege bölgesi, sulu tarım başarısı, karşılaştırma

ABSTRACT

In this study, the level of plant productivity in irrigated areas, in other words, income obtained from irrigated areas in Aegean Region was investigated and compared to that of other countries. The criteria used in this study were the values of plant production in irrigated and planned to be irrigated areas. The parameters of these values were; “ Value of plant production obtained from irrigated unit area (output per cropped area- US $ / ha ) : Production value / Irrigated cropped area “ and “ Value of plant production obtained from planned to be irrigated unit area ( output per unit command- US $ / ha ) : Production value / Project area (command area) “. The results of the research were given as graphics and tables. According to the results, it was concluded that the productivity of irrigated areas in Aegean Region, in other words income obtained from irrigated areas was better than that of the other countries examined.
Key words : Agean region, irrigated agriculture performance, comparison

1. GİRİŞ

Günümüzde, sulu tarımın, sulama sistemlerinin ve sulama şebekelerinin başarılarının değerlendirilmesine yönelik olarak bir dizi çalışmalar yürütülmekte, sulamalardan beklenen başarıları düzeylerini saptamak ve sulama sistemlerini karşılaştırmada daha objektif değerlendirmelere ulaşabilmek amaçları ile yeni ölçütler geliştirilmektedir. Bu ölçütlerden olan ve Merkezi Sri Lanka’da bulunan Uluslararası Su Yönetimi Enstitüsünce (IWMI) geliştirilen gösterge setinin (Molden vd., 1998), “Sulanan alan ve Sulanması öngörülen alanlardan sağlanan bitkisel üretim değerleri” göstergelerinin bölgesel değerlerinin saptanması, bu çalışmanın esasını oluşturmaktadır. Bu göstergeler ; arazinin suya göre daha kısıtlayıcı olduğu yerlerde, birim alandan sağlanacak yararın birim su’dan sağlanacak yarardan daha önemli olduğunun düşünüldüğü koşul için geliştirilmiştir. Bu değerlendirme de temel girdiler, arazi ve para iken, temel çıktı bitkisel üretimdir.

Bu çalışma; Ege Bölgesindeki sulu tarım alanlarındaki bitkisel üretkenlik ve gidişat hakkında bilgi sağlanılarak, bölgedeki sulu tarım alanlarının üretkenliklerinin, diğer bir söylemle bölgedeki sulu tarım alanlarından sağlanan gelirin miktarı ve başka ülkelerdeki benzerlerine göre durumları araştırılmıştır. Sağlanan bulgular, aynı zamanda sulu tarım alanlarının etkin kullanılıp, kullanılamadığınında dolaylı bir göstergesidir.

2. MATERYAL ve YÖNTEM

Ege bölgesi yurdumuzun batısında yer alır. Bölgenin kuzeyinde Marmara havzası, Marmara denizi, batısında Ege denizi, güneyinde Batı Akdeniz, duğusunda ise, Sakarya, Akarçay, Burdur Gölleri ve Antalya havzaları bulunur. Ege bölgesi, Susurluk, Ege, Gediz, K.Menderes, B.Menderes ve B. Akdeniz havzalarının büyük kısmını kapsar. Söz konusu havzalarda; Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Denizli, İzmir, Manisa, Muğla illeri yer alır.

Bölge ; tipik Akdeniz iklimi etkisi altında olup, yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Bölgenin iklimi, C.W. Thornwaite’in iklim sınıflamasına göre; “Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı mezotermal” iklim tipine girer.

Ege bölgesinde; ekolojik özellikler, arazi ve topoğrafya özellikleri, bitki deseni, sulu tarımdaki çiftçi davranışları dikkate alınarak ve bölgeyi temsil yetenekleri gözönünde bulundurularak aşagıdaki sulu tarım alanları araştırma kapsamına alınmıştır. İncelemeye alınan sulama şebekeleri esas olarak Gediz havzasına ait işletmeler olmasına karşın, bölgeyi kıyı Ege’den başlıyarak iç Ege’ye doğru derinlemesine kapsamasıyla, bölgeyi temsil yeteneğinde olduğu düşünülmektedir. Diğer ülkelerden seçilen sulu tarım alanlarının ise; tarımsal yetiştiricilik ve ürün deseni açısından ağırlıklı olarak sulanan, orta ve büyük ölçekli sulu tarım işletmesi alanları olmasına dikkat edilmiştir. Bu alanlardan Kolombiya’daki tropikal, Mısır ve Pakistandakiler kurak, Hindistandaki yarı kurak, Fas’daki yarı kurak Akdeniz, Meksikadaki yarı hümid ve Malezyadaki hümid iklim etkisi altındadır.

İncelenen işletmeler, sulama alanları ve yaygın bitki desenleri aşağıda verilmiştir.

¨ Alaşehir sulama şebekesi : Alanı-11806 ha, ana ürün-üzüm
¨ Salihli sulama şebekesi : Alanı-18338 ha, ana ürün-üzüm, pamuk
¨ Turgutlu sulama şebekesi : Alanı-16375 ha, ana ürün-üzüm
¨ Manisa sulama şebekesi : Alanı-35600 ha, ana ürün-pamuk
¨ Menemen sulama şebekesi : Alanı -22865 ha, ana ürün-pamuk
¨ Coella (Kolombiya) : Alanı-25600 ha, ana ürün-çeltik, mısır, sorgum
¨ Saldana (Kolombiya) : Alanı-13975 ha, ana ürün-meyve ve sebze
¨ NileDelta (Mısır):Alanı:3100000 ha,ana ürün-buğday, mısır,çeltik,sorgum,pamuk
¨ Mahi Kadana (Hindistan): Alanı-212000 ha,ana ürün-çeltik,mısır,tütün,muz,sebze
¨ Muda (Malezya): Alanı-96000 ha, ana ürün-1. ve 2. ürün çeltik
¨ AltoRioLerma(Meksika): Alanı-107541 ha,ana ürün-buğday,sorgum,mısır,fasülye
¨ TriffaScheme (Fas): Alanı-36060 ha, ana ürün-meyve,ş.pancarı,patates,buğday
¨ Chishtian (Pakistan): Alanı-70656 ha, ana ürün-pamuk, çeltik
¨ Seyhan (Türkiye) : Alanı-120200 ha, ana ürün-mısır, pamuk, narenciye

Bu çalışmaya esas alınan ölçütler aşağıda verilmiş olup, yönteme ilişkin esaslar Molden vd.,1998; Girgin vd.,1999a ve 1999b’de ayrıntılı olarak verilmiştir. Bu göstergeler; arazinin suya göre daha kısıtlı olduğu yerlerde birim alandan sağlanacak yararın, birim su’dan sağlanacak yarardan daha önemli olduğu düşüncesinden hareketle geliştirilmiştir. Bu değerlendirme de temel girdiler, arazi ve para iken, temel çıktı bitkisel üretimdir.

Değerlendirme ölçütleri ve bunlara ait parametreler şöyledir :

¨ Sulanması öngörülen birim alan brüt üretim değeri (BÜD-US $ / ha) : Üretim değeri / Proje alanı

¨ Sulanan birim alan brüt üretim değeri (BÜD-US $ / ha) : Üretim değeri / Sulanan alan

Üretim Değeri: Sulanan alandan sağlanan yerel ve dünya fiatları ile brüt gelir ( TL-$ ).
Sulanan Alan: Değerlendirmenin yapıldığı dönemde fiilen sulanan alanlar toplamı ( ha ).
Proje Alanı: Sulama sistemi ile sulanması öngörülen alan ( ha ).

Sistemler arası karşılaştırmada kullanmak için, sulu tarımdan elde edilen bitkisel üretimin ölçüm yapısı önemli bir kavramdır. Eğer sadece bir tür ürün söz konusu olsaydı, üretim kütleye göre karşılaştırılabilirdi. Oysa aynı sistem içerisinde farklı tür bitkiler, veya farklı bitki desenine sahip farklı sistemlerin karşılaştırılmasında, bir dönüşüme gereksinim vardır. Yerel veya uluslararası fiyatlar kullanılarak, Eşdeğer Brüt Üretim Değeri (EBÜD) ile bu dönüşüm sağlanabilir. Eşdeğer Brüt Üretim Değeri (EBÜD), yerel fiyatların değişme gösterdiği dünyanın farklı bölgelerindeki sulama sistemleri arasında karşılaştırma yapabilmek için geliştirilmiştir. EBÜD ; yetişen ürünlerin yerel fiyatlarının, yöredeki yaygın olarak yetişen ve uluslarası ticarette önemi bulunan ürünün yerel fiyatlarıyla oranlanmasına dayalı eşdeğer verimin hesaplanması ve bu değerinde dünya fiyatlarına çevrilmesiyle elde edilir. Dünya piyasalarında buğday, eşdeğer üretim değerlendirmelerinde yaygın olarak kullanılmasına karşın, bu çalışmada, bölgemizdeki etkenliği gözönüne alınarak pamuk, baz ürün olarak alınmıştır. Eşdeğer ürünün (baz) belirlenmesinde, ürünün dünya piyasalarındaki değeri düşük iken, yerel fiyatı, politik veya değişik nedenlerden yüksek olan bir ürün baz alınmamalıdır.

Eşdeğer Brüt Üretim Değerini formülüze etmek gerekirse ;

EBÜD=[?bitki AiYi * Pi / Pb] * Pdünya

¨ EBÜD: Eşdeğer Brüt Üretim Değeri,
¨ AI : İ bitkisinin ekim alanı,
¨ YI : İ bitkisinin verimi,
¨ PI : İ bitkisinin yerel pazar fiyatı,
¨ Pb : Eşdeğer alınan bitki yerel fiyatı,
¨ Pdünya : Eşdeğer alınan bitki dünya fiyatı

3. BULGULAR ve TARTIŞMA

İncelemeye alınan sulama alanlarındaki bitki deseni, ekim alanı, ürün verimleri, ürünlerin yerel fiyatları, sulanması öngörülen ve sulanan alan miktarları verilerinin tek bir yıla ait uygulama örneği Çizelge.1’de verilmiştir. Veriler, ağırlıklı olarak DSİ(1984-1996) ve KHGM/IWMI ortak araştırma projesi arşivinden alınmıştır.Uygulama örneğindeki benzeri hesaplamalar 1984-1996 arası araştırma yılları ve sulama alanları için yapılarak, araştırma parametreleri olarak hesaplamalarda kullanılmıştır. Uygulama örneğindeki işlem akışı izlenerek, önce sulama alanından sağlanan toplam brüt üretim değerleri saptanmış, daha sonra, bu değerlerin “Sulama alanındaki sulanması öngörülen toplam alan” ve “Sulama alanındaki fiilen sulanan alan”lara oranlanmasıylada, sulanması öngörülen ve sulanan birim alanlardan sağlanan üretim değerleri bulunmuştur. Bu değerlerden Ege bölgesi işletmelerine ait olanların “Sulanması öngörülen alan brüt üretim değerleri” Çizelge.2’de, “Fiilen sulanan alan brüt üretim değerleri” Çizelge.3’de verilmiştir.

Çizelge.2 incelendiğinde, sulanması öngörülen alanlardan sağlanan brüt üretim değerlerinin 630-2951 US $/ha arasında değiştiği görülmektedir. Bu alanlardan en fazla hasılanın, ekim deseninde bağ’ın daha fazla olduğu sulama şebekelerinden sağlandığı görülüyor. Manisa sulama alanında ise bu değer en düşük miktardadır. Bu ve benzeri alanlardaki bürüt hasıla azlığının başlıca nedenleri, ekim deseninde ana ürünün pamuk olmasının yanısıra gereksinilen sulama suyunun yeterince sağlanamamasıdır. Manisa sulama alanı, sulanması öngörülmesine karşın yeterli suyun ya hiç yada eksik alındığı bazı sulama alanlarına ait gösterge parametrelerinin ne denli belirgin ve anlamlı sonuçlar verebileceğininde çarpıcı bir örneğidir. Çizelge.2’deki değerlendirmeyi daha anlaşılabilir kılan görsel sunu Şekil.1’de verilmiştir.

Çizelge.3 incelendiğinde, fiilen sulanan alanlardan sağlanan brüt üretim değerinin 1317-4550 US $/ha arasında değiştiği görülmektedir. Fiilen sulanan alanlardaki bürüt üretimin, sulanması öngörülen alanlardaki hasılaya koşut olarak, üzüm alanlarında fazla, pamuk alanlarında daha az olduğu görülmektedir. Bunun en çarpıcı örneğide Alaşehir işletmesidir. Bu işletme, en fazla değer yaratan işletme görünümündedir. Özellikle 1990’lı yıllarda, bu işletmenin ürün desenindeki bağ lehine olan değişim, bu işletmeyi oldukça üretken konuma getirmiştir. Ekim deseninde, bağ’ın giderek artan oranlarda yer alması bu değerlendirmeyi daha anlaşılır kılmaktadır. Ayrıca dikkat etmek gerekirse, fiilen sulanan alanlardaki brüt hasıla, sulanması öngörülen alanların değerlerinden daha fazladır. Bunun nedeni de, değerleri saptamakta kullanılan parametrelerin incelenmesindende görülebileceği gibi, değerlendirme parametrelerinden olan ve oranlamanın paydasını oluşturan alan miktarlarından kaynaklanmaktadır. Bunun anlamı, sulanması öngörülmesine karşın, bir miktar alanının sulanamamasıdır. Vurgulamak gerekirse, sulanması hedeflenen alanların ne kadar fazlası sulanabilirse, o oranda brüt hasıla artacak demektir. Çizelge.3’deki değerlendirmeyi daha anlaşılabilir kılan görsel sunu, Şekil.2’de verilmiştir. Ayrıca Şekil.1 ve Şekil.2’nin incelenmesindende net bir şekilde gözlenen, 1989-1994 arası yıllardaki kuraklığa bağlı olarak, üretim değerlerindeki azalışlardır. Diğer bir saptama ise; bölgede genellikle pamuk tarımının yaygın olduğu kıyı kesimlerden, bağ alanlarının daha ağırlıklı olduğu iç kesimlere doğru gidildikçe, brüt üretim değerlerinin arttığıdır.

Şekil.3’ ve Şekil.4’de, Ege bölgesi ve incelemeye alınan bazı ülkelerdeki “Sulanması öngörülen ve Fiilen sulanan alanlar” daki üretim değerleri verilmektedir. Bu değerlerden Ege bölgesine ait olanlar, son üç yılın ortalamalarıdır. Diğer ülke sulamalarına ait olanlar 1990’lı yıllardaki bir yada iki yıllık değerlerinin ortalamaları olarak kullanılmıştır. İncelenen verilerden Ege bölgesine ait olanları, Girgin vd.(1999a)’dan ve KHGM/IWMI işbirliğinde yürütülen “Gediz havzası ortak araştırma projesi” arşivlerinden, diğer ülkelere ait veriler ise, Molden ,D.J.vd.(1998)’den alınmıştır.

Şekil.3’de; Ege bölgesi ve bazı ülkelerdeki sulama şebekelerindeki sulanması öngörülen alanlarda saptanan üretim değerleri verilmektedir. Bu değerlerden en düşük olanları Chishtian-Pakistan (477 US $/ha) ve Mahi Kadana-Hindistan (893 US $/ha)’ a ait sulamalarda saptanmıştır. En fazla üretim değerleri ise, Nile Delta-Mısır (2594 US $/ha), Alaşehir (2541 US $/ha) ve Seyhan (2526 US $/ha) sulamalarına aittir. Pakistan işletmesine ait sulama alanı oldukça kurak olup, yıllık yağış miktarı 200 mm’nin altındadır. Pamuk ve çeltik tarımının ağırlıklı olduğu bu işletmede, şebekenin gereksindiği su miktarınında alana sağlandığı anlaşılmaktadır. Bu durumda, bu denli düşük gelirin nedenin ürün verimi ve ürünün piyasa değerinin oldukça düşük olmasından ileri geldiği düşünülebilir. Yıllık 800 mm yağış, 1700 mm buharlaşma etkisindeki yarı kurak iklim etkisindeki Hindistandaki sulama alanında ise, kayıtların incelenmesinden, sulama alanının gereksindiği su miktarının üç katından fazla suyun sağlanmasına, ürün desenindeki zenginliğe karşın (çeltik,buğday,tütün,muz,sebze), sağlanan gelir azlığının geri tarım teknolojisinden kaynaklanıyor olması gerekir. Yıllık yağışın 10-500 mm arasında olduğu, kurak iklim etkisindeki Mısır-Nile Delta işletmesinde ise, kaynak verilerin incelenmesinden(Molden vd.,1998), sulama alanının gereksindiği suyun tamamının mutlaka sağlandığı, yılda iki ürün yetiştirildiği ve ürün deseninde büyük çeşitlilik olduğu (buğday,mısır,çeltik,sorgom,pamuk) görülmektedir. Yeterli suyun bulunması ve yılda iki ürün yetiştirilebiliyor olması, gelir yüksekliğinin başlıca nedenleridir. Birim alandan “1000” US $ / ha’ ın üzerinde saptanan değerler dikkate alınırsa, incelemeye alınan ülkelerlerle, bölgemiz sulama alanları, bazı alanlarda yakın, bazı alanlarda daha fazla hasıla sağlamaktadır. Özellikle Alaşehir, Salihli, Turgutlu ve Menemen sulama alanlarının oldukça etkin ve ekonomik kullanıldığı, arazilerden etkin bir şekilde yararlanıldığı söylenebilir. Özellikle bölgenin iç kesimlerinde yer alan ve ekim deseninde bağ’ın önemli paya sahip olduğu Alaşehir işletmesi, oldukça başarılıdır. Manisa sulama alanındaki üretkenliğin düşük olmasının nedeninin ise, sulanması öngörülmesine karşın alanın tamamının sulanamayışıdır.

Şekil.4’de; Ege bölgesi ve bazı ülkelerdeki sulama şebekelerindeki fiilen sulanan alanlarda saptanan üretkenlik değerleri verilmektedir. Bu değerlerden en düşük olanları Chishtian-Pakistan (384 US $/ha) ve Mahi Kadana-Hindistan (916 US $/ha)’ a ait sulamalarda saptanmıştır. En fazla üretkenlik değerleri ise, Alaşehir (3942 US $/ha), Alta Rio Lerma (Meksika-3220 US $/ha), Turgutlu (2892 US $/ha) ve Salihli (2678 US $/ha) sulamalarına aittir. Bu değerlerin incelenmesindende, diğer ülkelere göre, Ege bölgesi sulu tarım alanlarından daha etkin yararlanıldığı görülmektedir. Sadece Meksika’daki sulama alanı bölge işletmelerine yakın değerde bir gelire sahiptir. Yarı hümid iklim etkisi altında veyıllık 700 mm yağış alan bu sulama alanı, oldukça zengin bir ürün desenine (buğday, sorgum, mısır,fasulya, buğday, sebze, yonca) sahiptir ve gereksinilen suyu gereksinilen dönemde ve gereksinilenin 2-3 katı fazlası ile sağladığı görülmektedir.

Saptanan bulgular, tarımsal sulama birikimlerimizin ve sulama kültürümüzün, incelenen ülkelere göre daha iyi olduğununda dolaylı birer göstergesi gibidir. Konuya ilişkin başka araştırmalarda benzeri bulguları ortaya koymaktadır.

Türkiye’nin toplam bitkisel üretim değeri içerisinde %20’lik paya sahip olan Ege bölgesinin tarım potansiyeli oldukça yüksektir. Gelişme sürecinde önemli rolü olan sulamanın, bitkisel üretimdeki risk ve belirsizliği azaltarak daha fazla girdi kullanımını teşvik ettiği ifade edilmektedir. Girdi kullanımındaki gelişmenin sadece sulama ile açıklanamayacağı, sulama dışındaki başka değişkenlerle de bağlantılı olduğu açıktır. Bölgede sulamaya açılan alan ile modern girdi kullanımı arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki olduğu saptanmıştır. İncelemeler göstermiştir ki sulama, bölgede gerek doğrudan etkisi, gerekse modern teknolojinin yayılmasını teşvik eden dolaylı etkisiyle tarımsal üretimin artmasında önemli rol oynamıştır. Tarımsal üretimdeki artışa paralel olarak bölgenin bitkisel üretim değerinde de önemli artışlar olmuştur. Baz alınan 1963-1967 dönemine göre, 1988-1990 döneminde reel fiyatlarla bitkisel üretim değeri %237.0 gibi yüksek bir oranda artmıştır(Atış ve Talim, 1995). Daha önceden yapılan benzeri araştırmaların bulgularıda, saptamalarımızla büyük oranda örtüşmektedir. Talim ve Türkekul(1998); Ege bölgesi tarımının, bir bütün olarak ulusal tarım sektörü içinde gittikçe artan bir öneme ve ağırlığı sahip olduğunu, ülkenin toplam bitkisel üretiminin beşte birinin bu bölgeye ait olduğunu ve son onbeş yıl içinde yarı yarıya arttığını, bazı illerden sağlanan birim alandan üretim değerlerinin çok yüksek olduğunu, bu değerlerin Muğlada 3, Aydın’da 2.5’a katladığını ifade etmektedirler.

4. SONUÇ ve ÖNERİLER

Ege Bölgesi sulu tarım alanları; bitkisel üretkenlikleri diğer bir söylemle birim alandan sağladıkları gelirler açısından, diğer ülkelerdeki sulu tarım alanlarına göre oldukça başarılı bir şekilde yönetilmektedirler. Gerek sulanması öngörülen, gerekse fiilen sulanan birim alanlardan sağlanan gelirler , diğer ülkelerin sulanır alanlarına göre oldukça iyi durumdadır. Özellikle 1989-1994 arası yıllarda kurak bir dönem yaşanmasına karşın, bölge çiftçileri, verimliliği devam ettirmek ve hatta artırmak için büyük uğraşlar vermişler, yeraltı suyundan yararlanmaya yönelik büyük yatırımlarda yapmışlar ve üretim uğraşlarında başarılı olmuşlardır. Bu durum; yeterli desteğin sağlanması koşulunda çok daha büyük başarılara ulaşabileceklerininde bir göstergesidir.

Bölge sulamalarını bekliyen önemli tehlike ise, bazı alanlarında sulama alt yapısının oldukça eski olmasıdır. Başarının korunabilmesi için, alt yapıda iyileştirme ve geliştirme hizmetlerine gereksinim duyulmaktadır. Bölge sulamaları açısından gözlenen tehlike ise, su kirliliğidir. Mevcut koşulların devamı halinde, evsel ve endüstriyel atıklar ile kirlenen sular ile yapılan sulamalar, kaçınılmaz olarak çok yönlü toprak ve çevre sorunlarına neden olacaktır. Tarımsal üretkenliğin korunabilmesi ve sürdürülebilirliliği için; bölgedeki sulanır alanlarının “tarımsal sit” kapsamında, koruma altına alınması bir zorunluluktur.

5. KAYNAKLAR

ATIŞ, E., TALİM, M. 1995. Ege Bölgesi Sulama Yatırımlarının Bölge ve Tarım İşletmeleri Düzeyindeki Ekonomik Sonuçları. Tarımda Su Yönetimi ve Çiftçi Katılımı Simpozyumu, 5-7 Haziran 1995, Ankara., TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Kongre Bildirisi, s 118-125
DSİ,1984-1996. Sulama Tesisleri Değerlendirme ve Mahsul Sayım Sonuç Raporları. DSİ Genel Müdürlüğü, Ankara.
GİRGİN, A., GEÇGEL, G., GÜL, S. 1999a. Gediz Havzasındaki Sulamaların Su Yönetimi Açısından Başarı Durumları. İzmir Su Kongresi ,TMMOB İl Koordinasyon Kurulu, 4-5 Haziran, İzmir, Kongresi Bildirisi, s 317-334
GİRGİN, A., GEÇGEL, G., GÜL, S. 1999b. Sulu Tarım Sistemlerindeki Başarıların Karşılaştırılmasında Kullanılan IWMI Gösterge Setinin Tanıtımı ve Değerlendirmenin Salihli (Adala) Sulama Şebekesine Uyarlanması. İzmir Su Kongresi, TMMOB İl Koordinasyon Kurulu, 4-5 Haziran, İzmir , Kongresi Bildirisi, s 351-365
GİRGİN, A., GÜL, S., ÖZDER, E. 1999. Sulu Tarım Başarı Değerlendirmelerinde Yeni Bir Yaklaşım ve Değerlendirmenin Manisa-Turgutlu Sulama Şebekesine Uyarlanması. VII. Kültürteknik kongresi , 11-14 Kasım 1999, Kapadokya, Kongre Bildirisi, s 81-92
KHGM/IWMI Gediz Havzası Ortak Araştırma Projesi Arşiv Belgeleri. Tarımsal Hidroloji Araştırma ve Eğitim Merkezi Menemen-İZMİR
MOLDEN, D.J., SAKTAHİVADİVEL, R., PERRY, C. J., FRAİTURE, C., KLOEZEN, W. H. 1998. Indicators for Comparing Performance of Irrigated Agricultural Systems. International Water Manegement Institute, Research report: 20, Colombo, Sri Lanka.
TALİM, M., TÜRKEKUL, B. 1998. Ege Bölgesi Tarımının Ulusal Ekonomideki Yeri ve Önemi. Ege Bölgesi 1. Tarım Kongresi, 7-11 Eylül 1998, Aydın, Kongre Bildirisi, Cilt No:1, s 568-575