Bazı Bitkiler İçin Önerilen Kimyasal Gübre Miktarları ve Kimyasal Gübrelerin Besin Maddesi İçerikleri

Sebze ve Meyve Yetiştiriciliğine Ait Bazı Temel Bilgiler

Mustafa Kemal ATATÜRK

Bu video'da Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu
Mustafa Kemal ATATÜRK'ün yaşamından
10. yıl söylevi eşliğinde, görsel bir sunu izleyeceksiniz.
Dost kalın, dostlukla kalın, esen kalın.
..........................................................................................................

“ Uluslar arası Anlayış ve Barış Yolunda Çaba Harcamış Üstün Bir Kişi , Olağanüstü Bir Devrimci, Sömürgecilik ve Emperyalizme Karşı Savaşan İlk Lider, İnsan Haklarına Saygılı, Dünya Barışının Öncüsü, İnsanlararası Renk, Din, Irk Ayrımı Gözetmeyen Eşsiz Devlet Adamı, Türkiye Cumhuriyetinin Kurucusu…"- “ UNESCO KARARI 1979"

( Doğumunun 100. yılında 1981 yılını “ Dünya Atatürk Yılı “ olarak, Atatürk’ün tüm dünyada anılması amaciyle 156 ülkenin katılımıyla gerçekleşen toplantısında oybirliği ile alınan karar)
-----------------------------------------------------------------------------

Mustafa Kemal Atatürk için dedilerki:

(1922'de Türk ordularının zaferi neticesi Anadolu'daki emelleri gerçekleşmeyen İngiltere'nin Türk düşmanı olarak bilinen Başbakanı Lıoyd George, Parlamento'da kendisine yöneltilen suçlama ve tenkitleri şöyle cevaplandırmıştır):
'Arkadaşlar, yüzyıllar nadir olarak dahi yetiştirir. Şu talihsizliğimize bakın ki o büyük dahi çağımızda Türk Milleti'ne nasip oldu. Mustafa Kemâl'in dehasına karşı elden ne gelirdi.
(D. Lloyd George, İngiltere Başbakanı, 1922)

Bir ulusun hayatında bu kadar az sürede bu denli kökten değişiklik pek seyrek gerçekleşir... Bu olağanüstü işleri yapanlar, hiç kuşkusuz kelimenin tam anlamıyla büyük adam niteliğine hak kazanmışlardır. Ve bundan dolayı Türkiye övünebilir.
(Eleftherios Venizelos, Yunanistan Başbakanı, 1933)

Bir insana ölümünden sonra bu derece sevgi ve yas gösterileri yapılması milletler tarihinde az görülen şeylerdendir.'
(ATHİNAİKA, Atina, 12 Kasım 1938)

'Atatürk'ün Türkiye'de yaptığını hiçbir tarafta, hiçbir kimse yapmadı: Ne Cavour, ne Cromwel, ne de Washington... Atatürk'ün bulduğunu, hiç kimse bulmadı ve Atatürk'ün yaptığını da hiç kimse yapmadı. İlham ettiği kimselere ve kendi prensiplerine göre yarattığı yeni kuşak, O'nun eserine devam edecektir.'
(Tipos Gazetesi)

İngiliz, Fransız ve İtalyanları Anadolu'dan uzaklaştırıp bizi de yenince,, karşımızda sıradan bir adam bulunmadığını ve O'nun gerçek yaratıcı kudretini kavramaktan uzak kalmış olduğumuzu kabul ettik. (1938)
(Yorgi PESMAZOĞLU, Yunan Ekonomi Başkanı)

Çok, pek çok devrimciler görüldü. Fakat hiçbiri Atatürk'ün cesaret ettiği ve muvaffak olduğu şeyi yapmadı.'
(Messager D'Athenes, Yunanistan Gazetesi, 11 Kasım 1938)

Tarih, silinmez harflerle bu devlet adamın ismini hakedecektir. Atatürk bir halk adamıdır. Kırılmaz azmi, keskin zekâsı ve kudreti kendisini yendiği alın yazısının önüne getirmiş, böylece yeni Türkiye'nin yaratıcısı olmuştur.
(Yugoslavya, Politika Gazetesi, 11 Kasım 1938)

Sakarya Savaşı, Sakarya Zaferi, yirmi yaşımın en kuvvetli hatırası olmuştur. O zamanlar, kendi kendime diyordum: Acaba ben de ulusumu böylesine seferber edemezmiyim, onun ruhuna kurtarıcı hamleyi, bu dizgin tanımaz ihtirası aşılayamaz mıyım?
(Habib BURGİBA, Tunus Devlet Başkanı, 1965)

Atatürk, tarihin her devresi için, insanlığın bir mucizesidir.
(Suriye)

Atatürk'ün ölümü yalnız Türk Milleti için değil, onun örneğine çok muhtaç olan bütün Doğu milletleri için en büyük kayıptır.
(ELEYYAM Gazetesi, Şam- 1938)

Vatanını muhakkak bir parçalanmaktan kurtararak gemisini güvenilir bir limana götürdükten sonra milletinden bir taht istemedi. O, kelimenin bütün anlamıyla bir insan, eşsiz bir dahi, kahraman bir asker ve siyaset adamı idi. Hayatını milleti'nin mutluluğuna adadı, bu uğurda genç yaşda hayata gözlerini kapadı.
(Elifba Gazetesi, Şam- 1938)

O'nun ölümü, dünya için de derinliği ölçülmez bir kayıptır.
(Sovyetler)

Adı, Türk Milleti'nin millî kurtuluş savaşında ve Türkiye'nin siyasi alanda yeniden örgütlenmesine gayet sıkı bir surette bağlı olan Kemal Atatürk'ün ölümü gerek Türkiye için, gerekse bütün dostları için derinliği ölçülmez bir kayıptır.
Türk Milleti'nin en samimi dostları arasında bulunan Sovyetler, zamanımızın bu örneksiz devlet adamının öneminden dolayı derin bir acı içindedirler.
(İzvestia Gazetesi, Moskova, 1938)

Atatürk, dünya üzerinde yeni bir devir açmış bir insandır. Ben, O'nun Türk kadınlarına hak vererek ve bir ülkede anayı, yakışır olduğu yüceliğe eriştirerek Batı'ya ders verdiğini nasıl unuturum.
(Uluslararası Kadınlar Birliği Delegesi, Prenses Aleksandrina)

Romanya'da Atatürk'ün ölüm haberi geldiği gün, bütün okullarda dersler tatil edildi.
(Romanya-Rador Ajansı: Bükreş)

Milletimiz, en büyük Türk'ün karşısında kederli bir saygı ile eğilmektedir.
(Romanya)

Atatürk, başı dumanlı doruklarda yüce bir dağ tepesidir. Siz O'na yaklaştıkça o yükselir ve aranızdaki mesafe sonsuza değin aynı kalır. Devirlerinde büyük gözüken, zamanla küçülen benzerlerinden farkı budur ve böyle kalacaktır.
(Arriba Gazetesi, Portekiz, 1938)

Uzun bir yol aşılmış, yüce bir eser ortaya konmuş, bir çok zaferler elde edilmiştir. Bütün bunlar Atatürk'ün eseridir.
(Polanya, Kurjer Warzavski Gazetesi)

O, Türkiye'yi kurmakla bütün dünya uluslarına Müslümanların seslerini duyuracak kudrette olduğunu ispat etti. Kemal Atatürk'ün ölümüyle Müslüman dünyası en büyük kahramanını kaybetmiştir. Atatürk gibi bir önder önlerinde bir ilham kaynağı olarak dikildiği halde Hind Müslümanları bugünkü durumlarına hâlâ razı olacaklar mı?
(Muhammet Ali Cinnah-Kaidiâzam, Pakistan Cumhurbaşkanı, 1954)

Bizim aslımız rengi uçmuş bir kıvılcım iken, O'nun bakışı ile cihanı kaplayan ve aydınlatan bir güneş haline geldik.
(İkbal, Pakistan Millî Şairi)

'Atatürk'ün yaptıkları insanoğlunun kolay kolay yapabileceği şeylerden değildir. O; büsbütün başka bir insandı.'
(El-Mısri Gazetesi, Mısır, 11 Kasım 1938)

Türkler, Atatürk'ü olağanüstü bir tutkunlukla seviyorlar.
Bursa'ya giderken trende rast geldiğim bir çocuğa İstanbul veya Ankara'dan hangisini sevdiğini sordum. Çocuk Ankara'yı sevdiğini söyledi. Nedenini sorduğumda: 'Ankara'da Atatürk bulunduğu için..' cevabını verdi.
(Mısır, El Bela Gazetesi)

Yüzyılımızda, 'olmayacak hiçbir şey yoktur' şeklindeki tarihi gerçeği isbatlayan ilk adam olmuştur.
(Eski Ujsag. Macar.)

Budapeşte, 20 (a,a) - Macar ajansı tebliğ ediyor:
Başvekil İmredi, Atatürk'ün cenaze törenini yapılacağı 21 Kasım Pazartesi gününü Macaristan'ın millî yas günü sayarak bütün memlekette resmi binalara siyah bayraklar çekilmesini emretmiştir. Harbiye Nazırı ve Budapeşte Belediye Reisi de, askeri binalar ve belediye binaları için aynı kararı almışlar ve Belediye Reisi ayrıca, halkı da siyah bayrak çekmeye dâvet etmiştir.
(Namzetti Ujsang Gazetesi, Budapeşte-1938)

Dünyanın çok nadir yetiştirdiği dahilerdendir. Dünya tarihinin gidişini değiştirmiştir.
(An Nahar, Beyrut)

Yüzyıldanberi Küçük Asya'nın çıkardığı en büyük lider.
(The Japan Chronicle, Kobe)

'Hayatının sonuna kadar milleti'nin mutlak güveni ile kurduğu devletin başında muzaffer kumandanının kişiliği, eşi görülmemiş bir karakter örneğidir.'
(Comte Carlo Sforza, İtalya Eski Dışişleri Bakanı)

Üstün iradesi, tükenmez cesareti ve eşsiz seziş ile hasımlarını dize getirdi. Fazilet ve ciddiyeti, üç yılda memleketine yalnız askeri, aynı zamanda tam ve doyurucu bir siyasi zafer kazandırdı.
(F. Perrone Di San Martino, İtalyan Yazarı)

'Atatürk'ün ölümü ile dünya büyük bir liderini kaybetti.'
(Gazeta Del Popolo Gazetesi, İtalya, 11 Kasım 1938)

(Lozan Üniversitesi salonunda, Lozan Türk Talebe Cemiyeti'nin hazırladığı törende.)
'Siz Türk gençleri, bugün Büyük Şef'inizi kaybettiğinizden dolayı ne kadar ağlasanız haklısınız. Üniversite, sizin bu büyük yasınıza katılmaktadır. Atatürk'ün bu Büyük Adam'ın hayatını burada az bir vakit içinde bildirmeye imkân yoktur. Bu dâhinin, vatanının tarihinde işgal ettiği parlak sayfaları size hatırlatmak isterim. Türkiye'yi yaratan, tarihimizin bu en Büyük Adam'ın başımı en derin hürmetle eğerek selâmlarım.'
(Profesör MORRF)

'Atatürk, bir medeniyet kaynağı idi.'
(İsviçre)

Modern Türkiye'nin yaratıcısı Kemal Atatürk'ün eserleri, memleketi için yaptıkları İsveç'te çok iyi bilinmektedir. Atatürk'ün liderliği altında Türkiye'nin kalkınmasını, fevkâlâde ileri hamlelerini hayranlıkla takibettik. Atatürk'ün, hukuk alanında olduğu gibi, diğer alanlarda da getirdiği reformlarla Türkiye, içinde bulunduğu çok zor durumdan kurtarılıp kuvvetli ve güvenilir temeller üzerine yerleştirilmiştir.
(ERLANDER, İsveç Başbakanı)

'Mustafa Kemal Atatürk, kuşkusuz 20. yüzyılda dünya savaşından önce yetişen en büyük devlet adamlarından biri, hiçbir millete nasip olmayan cesur ve büyük bir inkılâpçı olmuştur.'
(Ben Gurion, İsrail Başbakanı, 1963)

'Atatürk, askeri dehâ ile devlet adamı filozof dehâsını toplamıştır.'
(İspanya)

İslam dünyasının büyük insan yetiştirme gücünü yitirdiğini öne sürenler, Atatürk'ü hatırlamalı ve utanmalıdırlar.
(Tahran Gazetesi, İran, 1939)

Atatürk'ün ölümü dolayısı ile Kraliyet Sarayı Şehinşâhi ve hükümet bir ay resmî yas ilân etmiştir. Majeste Şehinşah, gömme töreninin sonuna kadar İran'da askerî ve resmî binalar üzerinde ve yabancı ülkelerdeki İran temsilciliklerinde bayrakların yarıya indirilmesini emir buyurmuşlardır. Bu irade-i Şehinşahî bugün bütün gazetelerde ilân edilmiştir.
(Tahran)

Bugün Türkiye, büyük ve yeni bir memlekettir. Ve savaş sonrasının dehşet, sefalet ve bitkinliğinden çıkmış olan bu yeni Türkiye, Atatürk'ün dimağında vücut bulmuştu. O, bu Türkiye'yi kendi elleriyle dünyaya getirdi.
(Dela Mail Gazetesi)

Kadınlar başka hiçbir ülkede bu kadar hızla ilerlememişlerdir. Bir ulusun bu derece değişmesi, tarihte, gerçekten eşi olmayan bir olaydır.
(İngiliz, Daily Telgraph Gazetesi)

Atatürk, yalnız Türk Milleti'nin değil, özgürlüğü uğruna savaşan bütün milletler önderiydi. O'nun direktifleri altında siz bağımsızlığınıza kavuştunuz. Biz de o yoldan yürüyerek özgürlüğümüze kavuştuk.
(Bayan Sucheta KRIPALANI, Hint Parlamento Heyeti Başkanı)

Denilebilir ki onsuz, İslâm alemi yolunu bulabilmek için elli yıl daha bekleyecekti.
(Fransız, Berthe Georges-Gaulis)

Atatürk öldü. Barış kubbesinin Doğu sütunu yıkıldı. Artık evrende barışı kimse garanti edemez. Nitekim Avrupalı devlet adamları; O'nun 1930'da yaptığı uyarı ve tavsiyeleri dinlememiş ve dünyayı 1939 yılında ikinci büyük savaş felâketinin içine sürüklemişlerdir.
(Fransız Gazetesi Sanerwin)

Tarih çok büyükler gördü. İskenderler'i, Napolyon'ları, Washington'ları gördü. Fakat yirminci yüzyılda büyüklük rekorunu Atatürk, bu Türk oğlu Türk kırdı.
(L'Illustration, Fransa)

'Atatürk, yirminci yüzyılın en büyük mucizesidir.'
(National Tidence Gazetesi, Danimarka, 11 Kasım 1938)

Eğer tarih bir kalbe sahip olsaydı, Mustafa Kemal'i mutlaka kıskanırdı.
(Tchang Yang Yee Pan Gazetesi, Çin, 1958)

'Atatürk, bütün Asya kıtasının Ata'sıdır.'
(Çin)

'Biz Çinliler, hepimiz bu yasa katılıyoruz. Zira büyük bir milletin, çok sevilen Büyük Ata'sının ölümü, yalnız Türkiye için değil, aynı zamanda bizim kıtamızda ve bütün dünyada büyük bir boşluk bırakmaktadır.'
(Çin Basını)

'Hiç bir ülke, Atatürk'ün Türkiye'sinin gördüğü değişiklikleri bu kadar hızlı bir şekilde görmemiştir. Bugünün Türkiye'sinin tarihi Mustafa Kemal'in tarihidir.'
(Dness Gazetesi, Bulgaristan, 11 Kasım 1938)

Türkiye'nin uluslararası ünü, prestij ve otoritesi durmaksızın yükselmiştir.
Milletine bu kadar az zamanda bu ölçüde hizmet edebilen tek devlet adamı Atatürk'tür.
(Libre Belgique Gazetesi)

Bir yenilginin uçurumuna düştüğü halde, ilkin neticesiz sanılan İstiklâl Mücadelesini yapan Türk Milleti, önünde saygıyla eğilmeden bu satırlara son veremez.
Zafer neşesiyle kendinden geçmiş bir diplomasinin kararını 'hayır' diyerek yırtmak ve yüzlerine fırlatmak örneğini biz Almanlar, Türklere borçluyuz.
(Alman Askeri Dergisi Vissen Und Vehr)

Benim üzüntüm iki türlüdür; önce böyle büyük bir adamın kaybından dolayı bütün dünya gibi üzgünüm. İkinci üzüntüm ise, bu adamla tanışmak hususundaki şiddetli arzumun gerçekleşmesine artık imkân kalmamış olmasıdır.
(Franklin ROOSEVELT, A.B.D. Başkanı)

Çeşitli Bitki Türlerinin Suya Dayanıklıkları, Su İstekleri ve Sulama Zamanları

Toprak Analizleri Değerlendirme Ölçü ve Standartları

SULU TARIM SİSTEMLERİNDEKİ BAŞARILARIN DEĞERLENDİRMESİ

SULU TARIM SİSTEMLERİNDEKİ BAŞARILARIN DEĞERLENDİRMESİ

Atila GİRGİN Göksel GEÇGEL Serap GÜL

ÖZET

Günümüzde, sulu tarımın, sulama sistemlerinin ve sulama şebekelerinin başarılarının değerlendirilmesine yönelik olarak ilgili kuruluşlarca bir dizi çalışmalar yürütülmekte, sulamalardan beklenen başarıları saptamaya ve sulama sistemlerini karşılaştırmalarda daha objektif değerlendirmelere ulaşabilmek amaçları ile yeni ölçütler geliştirilmektedir. Konu ile ilgili olan ve Uluslararası Su Yönetimi Enstitüsünce (IWMI) geliştirilen bir değerlendirme seti, bu çalışma ile sunulmaktadır. Uygulamalı bir örnek oluşturmak amacı ile 1984-1996 arası yıllara ait Adala (Salihli) sulama şebekesinin bazı tarımsal faaliyet verileri incelenmiş, sonuçları yorumlanmış, bazı bulguları tablo ve grafiklerle sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: başarı göstergeleri, sulu tarım sistemleri, sulama şebekesi, Adala

ABSTRACT

Recently, several activities have been carried out related to the performance of irrigation in agriculture, irrigation systems and irrigation schemes. By developing indicators set, more objective evaluations can be made for comparing irrigation systems in order to determine the irrigation performance. An irrigation performance indicators set has been introduced within these activities by IWMI ( International Water Management Institute ). Adala irrigation scheme agricultural data between 1984-1996 has been analysed in order to create a practical sample. After interpreting the outcome values have been presented in tables and graphics.
Key words: performance indicator, irrigated agricultural systems, irrigation scheme, Adala

GİRİŞ

Sulu tarımın saptanan hedeflere hangi oranda erişebildiği, sulama sistemlerinin ne oranda başarılı olduğu konuları gerek kaynakların uygun kullanımı, gerekse ekonomik bir tarımsal üretim için oldukça önemlidir. Adı geçen konular değişik yönleriyle incelenerek, saptanan bulgularının karşılaştırılmasına yönelik yaklaşımlarla, bu konulardaki çalışmalar da sürdürülmektedir.
Sulu tarımda başarı değerlendirmeleri çeşitli nedenlerle yapılır. Bunlar; sistem işletimlerini geliştirmek, stratejik amaçlar için yöntem belirlemek, sistemin genel durumunu belirlemek, müdahalelerin etkisini belirlemek, zorlamaları ortaya koymak, başarı yönlendiricilerini daha iyi anlamak, sistem başarılarını diğer sistemlerle yada zamanla kendisiyle karşılaştırmaktır. Başarı ölçüm tipinin seçimi, performans belirlemenin amacına bağlıdır.

MATERYAL VE METOD

Bu çalışmada; Merkezi Sri Lanka’da bulunan Uluslararası Su Yönetimi Enstitüsünce (IWMI) geliştirilen performans karşılaştırma göstergelerinin küçük bir seti tanıtılarak bir uygulama örneği sunulmaktadır. Sunulan göstergeler, sulama sisteminin durumu hakkında genel fikir verir, ülkeler ve bölgeler arasında, farklı altyapı ve yönetim tipleri arasında ve farklı koşullar arasında karşılaştırmayı mümkün kılar. Göstergeler, müdahalelerin etkisinin belirlenmesini ve yöneticilerin uzun dönemli stratejilere karşı performans belirleyebilmelerini sağlar.

Tanıtılan göstergelerin bazı işlevsel özellikleri şöyledir:

· Göstergeler, standart yada hedeflerin değil, belirli değerlerin karşılaştırılmasını sağlar.
· Göstergeler, sulama da ve sulu tarım da yaygın olaylarla ilgilidir.
· Göstergeler, sulama ve sulu tarımın faydalarını ele alır.
· Gösterge seti küçüktür, sistemin faydaları hakkında yeterli bilgi verir.
· Veri toplama yöntemleri çok fazla komplike yada pahalı değildir.
· Göstergeler, sulama ve sulu tarımın fayda ve hacim ölçümleri ile ilgilidir, böylece içsel yöntemler hakkında sınırlı bilgi verir.

Bu gösterge seti genel ilişki ve gidişatı göstermek için düzenlenmiştir. Göstergeler, nerelerde ayrıntılı çalışma yapılacağını, nerelerde ciddi değişiklikler yapılacağını gösterir.
Bu yaklaşım, gerçeğin hedefe oranını ifade eden yaklaşımdan farklıdır. Başarıya ilişkin bu oranın açıklaması her zaman açık değildir(Örneğin 0.9, 1.1’den daha iyidir?....). Değerlerin oransal karşılaştırması bize en azından, bir sistemin başarısının diğerine göre nasıl olduğuna dair araştırma yapmamıza izin verir ve eğer yeterli örneğe sahipsek, bu yaklaşım en sonunda standartların ve hedeflerin geliştirilmesinde yardımcı olur.
Değerlendirme de temel girdiler, su, arazi ve para iken, temel çıktı bitkisel üretimdir.
Bu göstergelerin birim alan ve suya karşılık elde edilen gelire ilişkin dört temel karşılaştırmalı başarı göstergesi vardır. Bu göstergeler sulu tarım başarı karşılaştırmaları için temeli oluşturur. Suyun kısıtlayıcı bir kaynak olduğu durumda, birim su başına gelir daha önemli olabilir, yada arazinin kısıtlı olduğu durumda, birim alan başına gelir daha önemli olabilir.

1-Sulanan birim alan BÜD* ($/ha): Üretim Değeri / Sulanan alan

2-Sulanması öngörülen birim alan BÜD ($/ha): Üretim Değeri / Proje alanı

3-Sağlanan birim sulama suyuna karşılık BÜD ($/m3): Üretim Değeri / Saptırılan Sulama Suyu

4-Bitki tarafından kullanılan birim suya karşılık BÜD ($/m3): Üretim Değeri / Bitki su tüketimi (Etp)

*BÜD: Bitkisel Üretim Değeri
Üretim Değeri: Sulanan alandan sağlanan yerel veya dünya fiatları ile brüt gelir (TL-$).
Sulanan Alan: Değerlendirmenin yapıldığı dönemdeki ekili alanlar toplamı (ha).
Proje Alanı: Sulama sistemi ile sulanması öngörülen alan (ha).-Sulanması öngörülen alan
Saptırılan sulama suyu: Proje alanına sağlanan yüzey ve yeraltı suyunun toplam miktarı (m3)
Bitki su tüketimi: Proje alanındaki sulanan bitkilerin toplam su tüketim miktarı (m3).

Sistemler arası karşılaştırmada kullanmak için, sulu tarımdan elde edilen bitkisel üretimin ölçüm yapısı önemli bir kavramdır. Eğer sadece bir tür ürün söz konusu olursa, üretim kütleye göre karşılaştırılabilir. Aynı sistem içerisinde farklı tür bitkiler, veya farklı bitki desenine sahip farklı sistemlerin karşılaştırılmasında, yerel veya uluslararası fiyatlar kullanılarak, Eşdeğer Brüt Üretim Değeri (EBÜD) ile sonuçlar elde edilebilir.
Eşdeğer Brüt Üretim Değeri (EBÜD), yerel fiyatların değişme gösterdiği dünyanın farklı bölgelerindeki sulama sistemleri arasında karşılaştırma yapabilmek için geliştirilmiştir.

EBÜD’nin oluşturulması; yetişen ürünlerin yerel fiyatlarının, yöredeki yaygın olarak yetişen ve uluslarası ticarette önemi bulunan ürünün yerel fiyatlarıyla oranlanmasına dayalı eşdeğer verimin hesaplanması ve bu değerinde dünya fiyatlarına çevrilmesiyle elde edilir. Dünya piyasalarında buğday, eşdeğer üretimi yaygın olarak kullanılmasına karşın, bu çalışmada, bölgemizdeki etkenliği gözönüne alınarak pamuk, eşdeğer ürün olarak kullanılmıştır.
Eşdeğer ürün belirlenmesinde, ürünün dünya piyasalarındaki değeri düşük iken, yerel fiyatı, politik veya değişik nedenlerden dolayı yüksek ise bu ürünün baz alınmaması gerekir.

EBÜD formülleştirilirse; EBÜD=[?bitki AiYi * Pi / Pb] * Pdünya

EBÜD: Eşdeğer Brüt Üretim Değeri,
AI: İ bitkisinin ekim alanı,
YI : İ bitkisinin verimi,
PI : İ bitkisinin yerel pazar fiyatı,
Pb : Eşdeğer alınan bitki yerel fiyatı,
Pdünya : Eşdeğer alınan bitki dünya fiyatı
Bitkisel üretim ile ilgili 4 göstergenin dışındaki diğer 5 göstergenin 3’ü, su sağlama; 2’si ise finans konularını içeren dışsal göstergelerdir. Bunlar;

5-Su sağlama oranı*: Toplam su / Bitki Su Tüketimi

6-Sulama suyu sağlama oranı**: Sulamaya sağlanan su / Sulama Suyu Gereksinimi

7-Su dağıtım kapasitesi(%): Sistem başında kanal kapasitesi / Aylık Pik Toplam Sulama Suyu Gereksinimi

Toplam su: Sulamada kullanılan; yüzey sulama suyu, yeraltı suyu ve yağış miktarları toplamı(m3).
Bitki su tüketimi : Potansiyel bitki su tüketimi (ETpotansiyel )-(m3)
Sulamaya sağlanan su: Sulamada kullanılan yüzey sulama suyu ve yeraltı suyu miktarları toplamı(m3).
Sulama suyu gereksinimi : Bitki su tüketimi – Etkili yağış (m3)
Sistem başında kanal kapasitesi: Performansı incelenen sistemin başlangıç noktası sulama kanalı kapasitesi(l/s).
Aylık pik sulama suyu gereksinimi : Toplam sulama suyu gereksiniminin en fazla olduğu aydaki pik debi (l/s).

5.ve 6. Göstergeler talebin sağlanmasına ilişkindir ve suyun bol yada kıt olduğunun, talebin ne kadar düzenli karşılandığına dair bilgi verir. Sonuçların yorumu yapılırken dikkat edilmelidir.Bir havzanın yukarı kesimindeki sulanan alana yeterli su sağlamak ve yönetimi kolaylaştırmak için çok su verilebilir ve buradan artan su, aşağı kesimlerdeki kullanıcılara bir kaynak oluşturabilir. Bu durumda havzanın yukarı bölgelerinde daha büyük su sağlama oranı değerleri faydalı suyun uygun kullanımını gösterebilir, daha küçük su sağlama oranı değerleri gerçekte daha az arzulanır.

7. Gösterge, kanal taşıma kapasitesinin, pik su gereksinimi karşılama oranını göstermekte olup, sulama alt yapısının, bitki yoğunluğuna oranla zorlanma derecesini gösterir. Daha yüksek yada daha düşük değerler kendi başlarına belirleyici olmayabilirler ancak, diğer göstergelerle birlikte sulama sistemi kavramı içesinde yorumlanmasına gerek vardır.

8-Yatırımın geri dönüşüm oranı(%): EBÜD / Sulama Sistemi Maliyeti

9-İç Karlılık (Finansal Yeterlilik) Oranı: Sulamadan Sağlanan Gelir / Toplam Yapılan Masraf

Sulama Sistemi Maliyeti:Değerlendirmenin yapıldığı yıla ait sulama sistemi maliyeti.
Sulamadan Sağlanan Gelir: Sulama sisteminin işletmesinden sağlanan brüt gelir.
Toplam Yapılan Masraf: Sulama sistemine harcanan işletme, bakım-onarım ve devlet tarafından yapılan destekleme miktarları toplamı.
Politikacılar yapılan yatırımların dönüşümü ile ilgilenirler.Aynı şekilde araştırmacılarda verimin kara dönüştüğü sistemleri önerebilmeyi isterler. Sulama alt yapısı için büyük sulama yatırımları yapılır.Bu nedenle, kazancın alt yapı yatırımı ile karşılaştırılması önemlidir. Otomatik, yapısal, kaplı ve kaplamasız kanal bölümleri gibi dağıtım sistemlerinin çeşitli tipleri arasındaki farkları ortaya çıkarabilmek için su dağıtım altyapısı üzerine yoğunlaşıldı. Nehirden saptırmalar, su depolama ve drenaja ilişkin alt yapı söz konusu edilmedi. Çünkü burada birincil olarak üzerinde durulan su dağıtımının farklı yöntemlerini karşılaştırabilmek düşüncesidir. Ayrıca saptırma ve depolama yapılarının sulamalar dışı kullanımları, sulamaya düşen maliyetlerin saptanmasını zorlaştırmaktadır. Dağıtım sisteminin maliyeti; ya orijinal maliyetinden yada var olan benzer altyapı çalışmalarından tahmin edilmelidir.
Finansal yeterlilik ise; işletme ve bakım masraflarının yerel olarak karşılanan %’sini ifade eder. Eğer hükümet desteği oldukça fazla ise, finansal yeterlilik düşük olacaktır. Eğer, işletme ve bakım masraflarının çoğu çiftçilerin ödediği ücretlerden sağlanıyor ise, finansal yeterlilik yüksek olacaktır. Finansal yeterlilik; işletme ve bakım gereksinimini ifade etmez, sadece harcamaları belirtir. İşletme ve bakım harcamalarının gereksinimi karşılayıp karşılamadığını belirtmez. Yüksek finansal yeterlilik değeri, sürdürülebilir bir sistemi göstermez. Çünkü, işletme ve bakım harcamaları sistemin devamını sağlamak için gerekenin çok altında olabilir.

Başarı Göstergelerinin Hesaplanmasında Kullanılan Veriler:

İklim:

- Aylık Yağış (mm),
- Aylar bazında, günlük ortalama max. ve min. sıcaklık (0C),
- Aylık ortalama rüzgar hızı (m/sn),
- Aylık ortalama oransal nem (%),
- Aylar bazında, günlük ortalama güneşlenme süresi (saat/gün)

Bitki:

-Toplam proje alanı (sulanması öngörülen alan-ha),
-Sulanan alan bitki deseni (ekim tarihi, gün olarak farklı yetişme evreleri ),
-Her ürün’ün bir yetişme dönemi yada yıldaki ekim alanı (ha),
-Bir yetişme dönemi yada yıldaki ürün verimi (ton/ha),
-Bir yetişme dönemi yada yıldaki yerel fiyatlar (TL/ton),
-Eşdeğer ürün’ün dünya piyasa fiyatı(US$/ton)

Sulama:

-Sulama sisteminde, yetişme dönemi yada yılda sulamada kullanılan toplam su miktarı (m3),
-Sulamaya verilen net yeraltı suyu miktarı (m3),
-Sekonder ve ana kanal su kaapsitesi (m3/s)

Ekonomi:

-Sistem için kullanılan işletme, bakım-onarım, yönetim vb. toplam harcama miktarı. (TL/yıl),
-Devlet desteklemeleri ayrı tutularak sulama sisteminin işletme olarak sağladığı brüt gelir. (TL/yıl),
-Yatırım harcamaları. (TL/yıl)

BULGULAR VE TARTIŞMA

(Gösterge setinin oluşturulması)
Değerlendirmeye baz alınacak verilerin oluşturulmasında, iklimsel veriler, bölgeden yada en yakın ölçüm istasyonundan sağlanır. Bitki, sulama ve finansal veriler, ilgili üertim yıllarına ait işletme kayıtlarından sağlanır, varolmaması durumundada araştırma yıları için kayıtları tutulur. Gerek doğrudan ölçümlerle, gerekse dolaylı olarak türetilen ikincil değerlerden sağlanan verilerin kullanılması ile gösterge değerleri bulunur.
Adala sulama şebekesinin 1984-1996 tarımsal faaliyet yıllarına ait üretim verileri incelenerek, gösterge setinin oluşturulmasında örnek veriler olarak kullanılmıştır. Teksel bir yıl için veri belgesi olarak da 1996 yılı için hazırlanan tablo EK.1’ de verilmiştir.
Benzeri tablolardan, incelenen yıllara ait bitki desenleri, ekim alanları ve verimleri, yerel ürün fiyatları, baz alınan ürün’ün verimi ile yerel ve uluslararası fiyatları, sulanması öngörülen ve sulanan alan miktarlarını, ayrıca sulama oranları, toplam bürüt üretimin yerel ve eşdeğer üretim değerleri, sulanması öngörülen ve sulanan birim alan için yerel ve eşdeğer bürüt üretime dönüştürülmüş gelirler gibi ikincil verileri edinmek mümkündür.
İncelenen araştırma yıllarındaki bitki su tüketimi değerlendirmelerinde kullanılan yağış ve etkili yağış değerleri ile ETo değerleri EK2’de verilmiştir. Etkili yağışın hesaplamasında USBR, ETo hesaplamalarında, Penman Monteith yönteminden yararlanılmıştır. Değerlendirmelere esas olamak üzere hesaplanan ETo, ETbitki, sulama suyu gereksinimi, pik dönem su gereksinimi vb. sulamaya ait temel göstergelerin hesaplanmasında FAO tarafından da önerilen cropwat bilgisayar paket proğramından yararlanılmıştır. Sulamalara ilişkin bu değerlerle, sulama şebekesine alınan su miktarları ve bitki su gereksinimi-sağlanan su farkından hesaplanan yeraltı su miktarları ise EK.3’de verilmiştir.
Sulama şebekesinde yıllar itibariyle yapılan ürün verimi incelemelerinde, önemli verim azalışları saptanmadığı için, şebekeye verilen ile bitki su gereksinmesi farkından hesaplanan ve şebekede kullanıldığı varsayılan yeraltı suyuna ait hesaplamalar ve yeraltı su miktarları EK.4’de verilmiştir.
Sulama şebesinde; yıllar itibarı ile ürün desenleri, yetiştirilen ürünlerin ekim ve hasat tarihleri ve yetiştirilme gün uzunlukları gibi sulamaların planlanmasında kullanılan yerel bazı agronomik bilgiler EK.5’de verilmiştir.
Sulama şebekesi için yatırımın geri dönüşüm oranı ve finansal yeterlilik ölçütlerine yönelik güvenilir veri sağlanamadığından, bu hesaplamalara yönelik bir değerlendirmede bulunulmamıştır.

IWMI sulama sistemleri başarı göstergelerinden ilk dört adedi birim alan ve suya karşılık olarak hesaplanan gelirin tanımlanma ölçütlerinden olup, Adala(Salihli) sulama şebekesinin 1984-1996 yılları arsındaki verleri kullanılarak hesaplanan bu değerler Tablo.1'de verilmiş, yıllar itibarı ile değişimleri ise, Şekil.1 ve Şekil.2’de gösterilmiştir.
Bu verilerin incelenmesindende görüleceği gibi, standardize edilmiş brüt üretim değerinin sulanan alana oranından bulunan fiilen sulanan alan bitkisel üretim değerleri 1.317-2.585 arası değerlerdedir. Yıllar itibariyle değişimleri Şekil 1'de gösterilmiştir. Sağlanacak yüksek değerler, projede öngörülen sulanan birim alan başına daha fazla brüt gelir artışı demek olduğuna göre, 1980'li yıllara göre ilerleyen yıllarda artan miktarlarda gelir artışları sağlanmış demektir. Bunun nedenleri araştırıldığında, bitki deseninde Bağ lehine olan değişim ilk akla gelenidir ve bitki deseninde bağ'ın oransal payı 1984 yılında %10 iken 1996 yılında %42.1’e yükselmiş, buna karşın aynı yıllar itibariyle pamuğun payı %71.2’den %42.6’a düşmüştür.
Proje alanı brüt üretim değerleri ise, 0.942-2.238 arası değerlerdedir.Yıllar itibariyle değişimide Şekil 1'de verilmiştir. Sağlanan bu değerlerde bitki deseninde bağ lehine olan değişmenin bir diğer göstergesidir.
Üçüncü gösterge, birim sulama suyu, dördüncü gösterge, bitki tarafından kullanılan birim su için sağlanan gelirlerin birer ölçütü olup, verileri Tablo.1’de, yıllar itibariyle değişimleri Şekil 2'de gösterilmiştir. Veriler incelendiğinde, bu değerlerdede ilerleyen yıllarda artışlar gözlenmektedir. Bununda birincil nedeninin ürün desenindeki değişme olduğu söylenebilir.
Su yönetimine ilişkin göstergelerin (5,6 ve 7. göstergeler) yıllık değişimleri (su sağlama göstergeleri) Tablo.2’de verilmiştir.
Beşinci gösterge, bitki su ihtiyacı su sağlama oranı olup, sulama şebekesinde bitkinin kullanımına hazır toplam suyun, bitki su ihtiyacına oranından hesaplanmaktadır.Bu değerler proje alanında 0.85-1.59 arası değerlerdedir.Yıllar itibarı ile değişimleri Şekil 3'de gösterilmiştir. 1992 yılında saptanan 0.85 değeri, sulama alanında bildirilen yılda yeterli suyun olmadığını, diğer yıllarda ise yeterli suyun sulama şebekesinde bulunduğunu gösterir.Bu duruma yağışların katkısı unutulmamalıdır.
Altıncı gösterge, sulama suyu sağlama oranı olup, bu değer, sulamaya sağlanan toplam suyun, sulama suyu gereksinmesine oranı ile bulunur. Saptanan küçük değerler şebekeye yeterli suyun verilemediğinin birer görtergesidir. Saptanan değerlerden, 1984 yılında şebekeye yeterli suyun alınamadığı, diğer yıllarda ise yeterli suyun düzenli bir şekil de alınabildiği görülmektedir. Bu değerlerin yıllar itibariyle değişimi Şekil 4'de gösterilmiştir.
Yedinci gösterge olan su dağıtım kapasitesi, sistem başındaki kanal kapasitesinin pik su tüketim dönemindeki miktara oranlanmasından hesaplanmakta olup, sistem dizaynının bitki su gereksinmesini engelleyici bir unsur olup olmadığının bir ifadesidir.Bu değerler Adala sulama şebekesinde 1'den büyük olup, şebekenin düzenlenme açısından yeterli olduğunu göstermektedir. Diğer bir söylemle, var olan bitki deseni ve sulama alışkanlıklarında, gereksinmeye uygun sulama suyu , gereksinilen pik dönemde bile fazlası ile karşılanabiliyor demektir. Hesaplanan değerlerin yıllar itibariyle değişimleri Şekil 5'de gösterilmiştir.
Sulama şebekesine ait finansal yeterlilik ve sistemden yıllık brüt kazanca ilişkin göstergeler güvenli bir şekilde değerlendirilememektedir. Nedeni ise, ülkemiz sulama şebekelerine ait verilerin yeter güvenle sağlanamamasıdır. Kamu işletmeciliği altında gerek yatırım, gerekse bakım-onarım ve amortisman değerlerine ait veriler ayrıştırılarak ilgili yatırıma indirgenememekte, unsurları için özgünleştirilememekte, bunun bir sunucu olarakta, sağlanan değerler yeter güvende olmamaktadır.

Başarı Göstergelerinde Sınırlamalar;

Göstergelerin kullanımındaki temel güçlük, tahminlerdeki belirsizliktir. İki temel belirsizlik vardır. Veri kaynağındaki belirsizlik ve tahminlerdeki belirsizlik. İkincil kaynaklardan gelen verilerin çoğu, doğrudan araştırmacılar tarafından ölçülmemektedir. Bu kaynaklardan sağlanan verilerin kalitesinde geniş bir çeşitlilik vardır. Tahminler hataya yol açar. Örneğin, gerçek bitki su tüketiminin ve etkili yağışın tahmininde büyük belirsizlik vardır. En büyük belirsizlik derecesi, etkili yağışın tahminindedir. Etkili yağışın tahmininde değişik yöntemler vardır ve sonuçlar seçilen yönteme göre değişir.Ne miktarda yağışın etkili olduğunun belirlenmesinde, sulanan alanların fiziki ve yönetim özelliklerindeki farklılıklar büyük rol oynar. Örneğin, çiftçilerin kısıtlı sulama yaptığı düz araziler, çok fazla suyun uygulandığı eğimli arazilere göre, çok daha etkili yağış tutar. Etkili yağışlarla aynı şekilde, fakat daha küçük boyutta, gerçek bitki su tüketiminin belirlenmesindede sorun vardır. Çeşitli toprak değişiklikleri, su dağıtımı ve çiftçi uygulamalarının olduğu bir bölge için, bölgesel bir tahmin oldukça zordur. Hatta kısıtlı su uygulamasının söz konusu olduğu yada bitkilerin stresde olduğu durumlarda iyi bir tahmin elde etmek daha güçtür.

Eş değer bürüt üretim değeri kullanımı da belirsizliğe yol açmaktadır. Yerel fiyatlardaki değişmelerde bir hata kaynağıdır. Dünya fiyatlarına göre yerel fiyatlardaki dalgalanmalar çarpıklıklara neden olur. Baz bitkinin değiştirilmesi sonuçları değiştirebilir. Hatayı en aza indirebilmek için, IWMI 1985-1995 arasındaki enflasyona göre ayarlı standart dünya fiyatlarını kullanmaktadır. 10 yıllık enflasyona göre ayarlı fiyatlar kullanılırsa performans çok fazla değişmeyecektir. Tüm bu zorluklarına karşın eş değer bürüt üretim değeri bölgelerarası karşılaştırmalar yapmak için oldukça yeterlidir. Verilen belirsizliklere rağmen, göstergeler, sulama başarılarındaki farklılıkları ortaya koymak için kullanılabilirmi? Farklılığın büyük olduğu yerler için evet, küçük farklılıkların bulunduğu yerler de ise, yanılgılara neden olabileceği için hayır demek, daha uygun olacaktır.

Sonuçların Yorumlanması;

Sistemler için sonuçların yorumlarını nasıl yapabiliriz? Bir sistemin diğer bir sistemden daha iyi olduğunu nasıl söyleyebiliriz?
İlk dört gösterge, temel başarı göstergelerini ifade eder. Arazinin suya göre daha kısıtlayıcı olduğu yerde birim alandan sağlanacak yarar daha önemlidir.Suyun, üretim için kısıtlayıcı etmen olduğu durumda ise, birim sudan sağlanacak yarar daha fazla olacaktır.
Su sağlama göstergelerini (su sağlama oranı, sulama suyu sağlama oranı, su dağıtım kapasitesi) sulama sistemlerinin fiziksel ve yönetim kavramları içerisinde değerlendirmek daha uygun olacaktır. Bu göstergelerin yüksek olması, suyun daha verimli uygulandığını gösterir. Bu durumda, arazilerin verimliliği daha önemli olabilir. Gösterge değerlerinin düşük olması, su sağlanmasını kısıtlıyan bir durum olduğunu gösterir ve birim sudan sağlanacak verimlilik önem kazanır.
Eğer birim alan ve suya göre başarı yüksek ise, maliyet nedir? Sulama sisteminin yıllık bürüt kazancı söz konusu maliyet hakkında bir fikir verebilir. Dışsal göstergeler üzerine daha fazla veri ile benzer çevre için şu tip sorulara yanıt aranabilir. Daha az maliyetle aynı başarıya ulaşılabilirmi? ya da daha iyi başarı için gerekli ilave altyapı masrafı nedir?
Dışsal göstergeler, stratejik amaçların belirlenmesinde ve bu amaçlara karşılık ilerlemeyi ölçmede sulama yönetimine yardımcı olabilir. Bu durumda, Eşdeğer bürüt üretim değeri, yarar için uygun bir terim değildir. Daha doğrusu, üretimden net yada bürüt kazanç değerleri kullanılmalıdır. Eşdeğer bürüt üretim değerinin temel amacı, sistemler arası karşılaştırmalara olanak sağlamasıdır.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu değerlendirme seti, daha öncede bildirildiği gibi, farklı sulama sistemlerini karşılaştırmak, ülkeler ve bölgeler açısından, farklı altyapı ve yönetim tipleri arasında ve farklı koşullar arasında karşılaştırma olanağı sağlar. Ancak bu çalışma ile bildirilen ayrıntılar yerine, sistemi tanıtıcı olmak üzere Salihli (Adala) sulama şebekesinin bazı tarımsal faaliyet verileri incelenerek , sonuçları yorumlanmıştır.
Değerlendirme seti ve sistem mantalitesi bu çalışma ile sunulan IWMI setinin, sulama şebekelerinin başarılarının değerlendirilmelerinde kullanılabileceği bu inceleme ile gösterilmeye çalışılmıştır. Farklı sistemler, sulama şebekeleri, sulama bölgeleri ve farklı ülkelerin sulama sistemlerinden sağlanan parametreleri biribirleri ile karşılaştırılarak, üstünlük ve gerilikleri, diğer bir söylemle başarıları karşılaştırılabilir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

FAO,1992.Cropwat, a computer program for irrigation planning and management.Irrigation and Drainage Paper 46. Rome,Italy:FAO.
DMİ,1984-1996. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü İklim veri kayıtları
DSİ,1984-1996. DSİ Genel Müdürlüğü sulama tesisleri değerlendirme ve mahsul sayım sonuç raporları
Molden,D.J., R, Sakthivadivel, C. J. Perry, C. Fraiture. 1998. Indicators for comparing performance of irrigated agricultural systems. Research Report 20. Colombo,Sri Lanka: IWMI

TABLOLAR VE EKLER